3-6. อิณสุตฺตาทิวณฺณนา

[45-48] ตติเย ทลิทฺโท นาม ทุคฺคโต, ตสฺส ภาโว ทาลิทฺทิยํฯ น เอตสฺส สกํ สาปเตยฺยนฺติ อสฺสโก, อสาปเตยฺโยฯ เตนาห ‘‘อตฺตโน สนฺตเกน รหิโต’’ติฯ ‘‘พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆ’’ติ วุตฺเต ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’’ติ เกนจิ อกมฺปิยภาเวน โอกปฺปนํ รตนตฺตยคุเณ โอคาเหตฺวา กปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นามฯ ‘‘อิทํ อกุสลํ กมฺมํ โน สกํ, อิทํ ปน กมฺมํ สก’’นฺติ เอวํ พฺยติเรกโต อนฺวยโต จ กมฺมสฺสกตชานนปญฺญา กมฺมสฺสกตปญฺญาฯ ติวิธญฺหิ ทุจฺจริตํ อตฺตนา กตมฺปิ สกกมฺมํ นาม น โหติ อตฺถภญฺชนโตฯ สุจริตํ สกกมฺมํ นาม อตฺถชนนโตฯ อิณาทานสฺมินฺติ ปจฺจตฺตวจนตฺเถ เอตํ ภุมฺมนฺติ อาห ‘‘อิณคฺคหณํ วทามี’’ติฯ

กฏคฺคาโหติ กตํ สพฺพโส สิทฺธเมว กตฺวา คหณํฯ โส ปน วิชยลาโภ โหตีติ อาห ‘‘ชยคฺคาโห’’ติฯ หิริมโน เอตสฺสาติ หิริมโนติ อาห ‘‘หิริสมฺปยุตฺตจิตฺโต’’ติ, ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณาย หิริยา สมฺปยุตฺตจิตฺโตติ อตฺโถฯ โอตฺตปฺปติ อุพฺพิชฺชติ ภายติ สีเลนาติ โอตฺตปฺปี, โอตฺตปฺเปน สมนฺนาคโตฯ นิรามิสํ สุขนฺติ ตติยชฺฌานสุขํ ทูรสมุสฺสาริตกามามิสตฺตาฯ อุเปกฺขนฺติ จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขํ, น ยํ กิญฺจิ อุเปกฺขาเวทนนฺติ อาห ‘‘จตุตฺถชฺฌานุเปกฺข’’นฺติฯ อารทฺธวีริโยติ ปคฺคหิตปริปุณฺณกายิกเจตสิกวีริโยติ อตฺโถฯ โย คณสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา จตูสุ อิริยาปเถสุ อฏฺฐอารมฺภวตฺถุวเสน เอกโก โหติ, ตสฺส กายิกํ วีริยํ อารทฺธํ นาม โหติฯ จิตฺตสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา อฏฺฐสมาปตฺติวเสน เอกโก โหติฯ คมเน อุปฺปนฺนกิเลสสฺส ฐานํ ปาปุณิตุํ น เทติ, ฐาเน อุปฺปนฺนกิเลสสฺส นิสชฺชํ, นิสชฺชาย อุปฺปนฺนกิเลสสฺส สยนํ ปาปุณิตุํ น เทติ, อุปฺปนฺนฏฺฐาเนเยว กิเลเส นิคฺคณฺหาติฯ อยํ เจตสิกํ วีริยํ อารทฺธํ นาม โหติฯ ปฏิปกฺขทูรีภาเวน เสฏฺฐฏฺเฐน จ เอโก อุเทตีติ เอโกทิ, เอกคฺคตาฯ ตสฺส โยคโต เอกคฺคจิตฺโต อิธ เอโกทิฯ ปฏิปกฺขโต อตฺตานํ นิปาติ, ตํ วา นิปยติ วิโสเสตีติ นิปโกฯ อญฺญตรํ กายาทิเภทํ อารมฺมณํ สาติสยาย สติยา สรตีติ สโตฯ เตนาห ‘‘เอกคฺคจิตฺโต’’ติอาทิฯ

อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ มยฺหํ อรหตฺตผลวิมุตฺติ อกุปฺปตาย อกุปฺปารมฺมณตาย จ อกุปฺปาฯ

สา หิ ราคาทีหิ น กุปฺปตีติ อกุปฺปตายปิ อกุปฺปา ฯ อกุปฺปํ นิพฺพานมสฺสา อารมฺมณนฺติ อกุปฺปารมฺมณตายปิ อกุปฺปาฯ เตเนวาห ‘‘อกุปฺปารมฺมณตฺตา’’ติอาทิฯ ภวสํโยชนานนฺติ กามราคปฏิฆมานทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสภวราคอิสฺสามจฺฉริย- อวิชฺชาสงฺขาตานํ ทสนฺนํ สํโยชนานํฯ อิมานิ หิ สตฺเต ภเวสุ สํโยเชนฺติ อุปนิพนฺธนฺติ ภวาภเวน สํโยเชนฺติ, ตสฺมา ภวสํโยชนานีติ วุจฺจนฺติฯ ขีณาสโว อุตฺตมอณโณ กิเลสอิณานํ อภาวโตฯ อญฺเญ หิ สตฺตา ยาว น กิเลสา ปหียนฺติ, ตาว สอิณา นาม อเสริวิหารภาวโตฯ จตุตฺถาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

อิณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เขมสุตฺตวณฺณนา

[49] สตฺตเม วุตฺถพฺรหฺมจริยวาโสติ นิวุตฺถพฺรหฺมจริยวาโสฯ กตกรณีโยติ เอตฺถ กรณียนฺติ ปริญฺญาปหานภาวนาสจฺฉิกิริยมาหฯ ตํ ปน ยสฺมา จตูหิ มคฺเคหิ ปจฺเจกํ จตูสุ สจฺเจสุ กตฺตพฺพตฺตา โสฬสวิธํ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพ’’นฺติฯ ขนฺธกิเลสอภิสงฺขารสงฺขาตา ตโย โอสีทาปนฏฺเฐน ภารา วิยาติ ภาราฯ เต โอหิตา โอโรปิตา นิกฺขิตฺตา ปาติตา เอเตนาติ โอหิตภาโรฯ เตนาห ‘‘ขนฺธภารํ…เป.… โอตาเรตฺวา ฐิโต’’ติฯ อนุปฺปตฺโต สทตฺถนฺติ อนุปฺปตฺตสทตฺโถฯ สทตฺโถติ จ สกตฺถมาห ก-การสฺส ท-การํ กตฺวาฯ เอตฺถ หิ อรหตฺตํ อตฺตโน โยนิโสมนสิการายตฺตตฺตา อตฺตูปนิพนฺธฏฺเฐน สสนฺตานปริยาปนฺนตฺตา อตฺตานํ อวิชหนฏฺเฐน อตฺตโน อุตฺตมตฺเถน จ อตฺตโน อตฺถตฺตา ‘‘สกตฺโถ’’ติ วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘สทตฺโถ วุจฺจติ อรหตฺต’’นฺติฯ สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตติ สมฺมา อญฺญาย วิมุตฺโต, อจฺฉินฺนภูตาย มคฺคปญฺญาย สมฺมา ยถาภูตํ ทุกฺขาทีสุ โย ยถา ชานิตพฺโพ, ตถา ชานิตฺวา วิมุตฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สมฺมา เหตุนา’’ติอาทิฯ วิมุตฺโตติ จ ทฺเว วิมุตฺติโย สพฺพสฺส จิตฺตสํกิเลสสฺส มคฺโค นิพฺพานาธิมุตฺติ จฯ นิพฺพาเน อธิมุจฺจนํ ตตฺถ นินฺนโปณปพฺภารตายฯ อรหา สพฺพกิเลเสหิ วิมุตฺตจิตฺตตฺตา จิตฺตวิมุตฺติยา วิมุตฺโตฯ นิพฺพานํ อธิมุตฺตตฺตา นิพฺพาเน วิมุตฺโตฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เขมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ